۲ مانع مهم…
شیطان و نفس اماره نقش بسیار مهم و مؤثری در جلوگیری از تحقق برنامه‌های ارزشی نهادینه دارند. در آموزه‌های دینی، به‌ویژه در قرآن و حدیث، این دو عامل به‌عنوان بزرگ‌ترین موانع در مسیر کمال انسانی و تحقق ارزش‌های الهی شناخته می‌شوند. این دو عامل نه تنها مانع از رشد معنوی و تحقق اهداف تربیت ارزشی می‌شوند، بلکه می‌توانند در قالب وسوسه‌ها، تمایلات نفسانی و گمراهی‌های فکری، افراد را از مسیر صحیح خارج کنند. در ادامه، نقش شیطان و نفس اماره در این زمینه توضیح داده می‌شود:
1. نقش شیطان در جلوگیری از تحقق برنامه‌های ارزشی:
الف) وسوسه و گمراه‌سازی:
شیطان به‌عنوان دشمن اصلی انسان، تلاش می‌کند تا انسان‌ها را از راه حق و تقوا وسوسه و منحرف کند. در قرآن آمده است که شیطان در دل انسان‌ها وسوسه می‌کند و آنان را به غرور، کبر، دنیاگرایی و بی‌توجهی به خدا دعوت می‌کند. این وسوسه‌ها می‌تواند مانع از تحقق ارتباط صحیح با خدا، امام زمان (عج) و خود شود.
شیطان همچنین انسان‌ها را به اعمال گناه‌آلود و بی‌اعتنایی به ارزش‌های اخلاقی وسوسه می‌کند. به عنوان مثال، در سوره اعراف (آیه 16 و 17)، می‌فرماید که شیطان وعده‌های فریبنده‌ای به انسان می‌دهد تا آنان را از یاد خدا و اعمال صالح دور کند.
ب) ایجاد تردید در ایمان و آموزه‌های دینی:
شیطان جنی وانسی می‌تواند در دل انسان‌ها تردید ایجاد کند و به آن‌ها القا کند که آموزه‌های دینی نادرست یا قدیمی هستند. این امر باعث می‌شود که دانش‌آموزان نسبت به اهمیت ارتباط با خدا، امام زمان (عج) و خودشناسی دچار شک و دودلی شوند.
در این حالت، شیطان می‌تواند با تحریک ذهن دانش‌آموزان به بی‌اعتنایی به عبادت، نماز، دعا و دیگر اعمال معنوی بپردازد.
ج) ترغیب به خودمحوری و خودخواهی:
شیطان همچنین انسان‌ها را به سمت خودخواهی و فریبکاری وسوسه می‌کند. در نتیجه، انسان‌ها به جای توجه به ارتباط با دیگران، امام (عج) و دوران خودسازی، خود را محور عالم می‌دانند و از توجه به مصلحت فردی ومردمی غافل می‌شوند.
2. نقش نفس اماره در جلوگیری از تحقق برنامه‌های ارزشی:
الف) تمایلات نفسانی و شهوات:
نفس اماره که در قرآن به عنوان “نفس سرکش” معرفی شده است، به تمایلات نفسانی و شهوات انسانی اشاره دارد که انسان را به سمت فساد و گناه سوق می‌دهد. این نفس اماره، انسان را به دنبال آرزوهای ولذت های زودگذر دنیوی می‌کشاند و از توجه به مسائل معنوی و اخلاقی باز می‌دارد.
نفس اماره به انسان می‌گوید که خوشی‌های دنیوی و لذت‌های آنی از هر چیز دیگری دل چسب تر است. این امر می‌تواند موجب غفلت از ارتباط با خدا و عمل به ارزش‌های اخلاقی شود.
ب) کبر و غرور:
یکی دیگر از ویژگی‌های نفس اماره کبر و غرور است. وقتی انسان احساس می‌کند که به خودی خود کافی است و نیازی به هدایت الهی یا امام زمان (عج) ندارد، دیگر به ارزش‌ها و برنامه‌های دینی توجهی نمی‌کند. در این حالت، انسان از خودشناسی و خودسازی نیز دور می‌شود، زیرا معتقد است که هیچ نقصی در خود ندارد.
در قرآن آمده است که شیطان به دلیل کبر و غرور از سجده به آدم (ع) امتناع کرد (سوره اعراف، آیه 12) و این خود یکی از بزرگ‌ترین گناهان محسوب می‌شود.
ج) تسلیم در برابر خواسته‌ها و شهوات:
نفس اماره از فرد می‌خواهد که تسلیم خواسته‌های نفسانی شود و از خودسازی و تلاش برای ارتقاء روحی فاصله بگیرد. این تمایلات به‌ویژه در دوران نوجوانی و جوانی که فرد دچار آشفتگی‌های درونی و شوق‌های دنیوی است، می‌تواند مانع از رشد معنوی و اخلاقی شود.
همچنین، نفس اماره موجب فراموشی خداوند و غفلت از عبادت و وظایف دینی می‌شود و فرد را به دنبال لذت‌های آنی و دنیوی می‌برد.
3. نقش ترکیبی شیطان و نفس اماره:
شیطان و نفس اماره اغلب در همکاری با یکدیگر به گمراهی انسان کمک می‌کنند. در واقع، نفس اماره به عنوان یک انگیزه درونی برای انجام گناهان عمل می‌کند، در حالی که شیطان آن را با وسوسه‌ها و فریب‌های خود تقویت می‌کند. این دو به طور هم‌زمان در تلاش‌اند تا انسان را از مسیر کمال معنوی، ارتباط با خدا، و تحقق ارزش‌ها دور کنند.
4. راهکارهای مقابله با شیطان و نفس اماره در تحقق برنامه‌های ارزشی:
الف) تقویت ایمان و یاد خدا:
یاد وذکر مداوم خدا و اعمال عبادی مانند نماز، روزه، دعا و تلاوت قرآن، بهترین راه برای مقابله با وسوسه‌های شیطان و نفس اماره است. در قرآن آمده است که: “فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ” (سوره بقره، آیه 152)، یعنی یاد خدا باعث عنایت خدا به یادآوری انسان می‌شود.
ب) تقویت مراقبت نفس و توبه:
فرد باید همیشه بر رفتار خود نظارت کند و اگر از مسیر درست منحرف شد، با توبه و پشیمانی به سمت خدا بازگردد. در حدیثی آمده است که انسان باید به «مراقبه نفس» توجه داشته باشد تا از وسوسه‌ها و کج‌روی‌های نفس اماره جلوگیری کند.
ج) تقویت ویژگی‌های اخلاقی مثل تواضع و صداقت:
تواضع و صداقت، از جمله ویژگی‌های مبارزه با نفس اماره و شیطان است. انسان باید در برابر غرور و خودخواهی مقاومت کند و همیشه در طلب نشر روحیه تواضع و رشد اخلاقی و معنوی باشد.
د) استعانت از امام زمان (عج):
دعا وارتباط مداوم با امام زمان (عج) وهمچنین درخواست هدایت از ایشان نیز می‌تواند باعث دوری از وسوسه‌های شیطان و نفس اماره شود. امام زمان (عج) به عنوان واسطه فیض الهی می‌تواند به انسان در مسیر رشد معنوی کمک وعنایت کند.
نتیجه‌گیری:
شیطان و نفس اماره دو عامل اصلی در جلوگیری از تحقق برنامه‌های ارزشی نهادینه هستند. این دو با وسوسه‌ها و تمایلات نفسانی خود انسان‌ها را از مسیر حق و تربیت ارزشی منحرف می‌کنند. برای مقابله با این موانع، تقویت ایمان و ذکرمداوم خدا، مراقبت نفس، توجه به عبادات، و استعانت از خداوند و اهل بیت (علیهم‌السلام) ودرخواست مداوم هدایت ازامام زمان عج بسیارضروری است.
