رضا فرهادیان به نظریه‌ای جامع در زمینه نهادینه‌سازی ارزش‌های دینی و اخلاقی در نظام‌های آموزشی معتقد است، که بر پایه‌های سه‌گانه آموزش ساختارمند، تعامل‌محور و تجربه‌محور شکل گرفته است. این نظریه با تمرکز بر آموزش کودکان و نوجوانان و با هدف رفع بحران‌های اخلاقی و هویتی طراحی شده است. در ادامه، دیدگاه ایشان را در ارتباط با سه سؤال مطرح‌شده بررسی می‌کنیم:
1. چگونه خانواده‌ها و فامیل‌ها را از طریق مدرسه درگیر نهادینه‌سازی ارزش‌های دینی کنیم؟
از نگاه فرهادیان:
تعامل مدرسه و خانواده مهم‌ترین بستر برای نهادینه‌سازی ارزش‌هاست. ایشان تأکید دارند که مدرسه باید به عنوان مرکز تعامل اجتماعی عمل کند و ارتباط نظام‌مند بین معلمان، والدین و دانش‌آموزان برقرار شود.
سه اصل کلیدی برای درگیر کردن خانواده‌ها:
- ارتباط دوسویه و آموزش مستمر: طراحی کارگاه‌ها و جلسات برای والدین، به‌منظور آموزش شیوه‌های انتقال ارزش‌های دینی در خانه.
- تکالیف مشارکتی: طراحی فعالیت‌هایی که مستلزم همکاری والدین و دانش‌آموزان باشد، مانند مشارکت در برنامه‌های خیریه یا رویدادهای مذهبی.
- نقش الگوسازی: خانواده‌ها باید الگوی عملی ارزش‌های دینی باشند و این نقش را از طریق ارتباط مستمر با مدرسه تقویت کنند.
2. چگونه با دادن تکالیف مهارت‌محور، دانش‌آموزان را درگیر نهادینه‌سازی ارزش‌های دینی کنیم؟
استاد فرهادیان بر آموزش تجربی و مهارت‌محور به‌عنوان ابزاری برای نهادینه‌سازی ارزش‌ها تأکید دارد. از نظر ایشان:
تجربه عملی ارزش‌ها: نوجوانان زمانی ارزش‌های دینی را درونی می‌کنند که این ارزش‌ها را در عمل تجربه کنند.
ویژگی‌های تکالیف مهارت‌محور در نظریه ایشان:
- پیوند با زندگی واقعی: تکالیف باید شامل فعالیت‌هایی باشند که با مسائل روزمره نوجوانان گره بخورد، مانند شرکت در فعالیت‌های اجتماعی با محوریت کمک به دیگران.
- تقویت مهارت‌های تفکر: تکالیف باید نوجوانان را به تفکر درباره مفاهیم دینی تشویق کند، مانند تحلیل یک آیه قرآن یا نوشتن برداشت شخصی از یک حدیث.
- پرورش خلاقیت: از نوجوانان خواسته شود ارزش‌های دینی را از طریق هنر، داستان‌نویسی، یا تولید محتوا به دیگران منتقل کنند.
3. چگونه نوجوانان را از طریق نهادینه‌سازی ارزش‌های دینی درگیر خودیابی و یافتن هویت خود کنیم؟
فرهادیان بر این باور است که ارزش‌های دینی می‌توانند پایه‌ای برای توسعه هویت فردی و اجتماعی نوجوانان باشند. ایشان معتقد است:
هویت‌یابی از طریق دین: ارزش‌های دینی باید به گونه‌ای ارائه شوند که به نوجوان کمک کنند درباره خود، جایگاهش در دنیا و هدف زندگی تأمل کند.
سه مرحله در فرآیند خودیابی دینی:
- آگاهی‌بخشی: ابتدا باید ارزش‌ها و مفاهیم دینی به زبان ساده و قابل فهم برای نوجوانان توضیح داده شود.
- درگیر کردن نوجوان در فعالیت‌های عملی: فعالیت‌هایی مانند کارهای داوطلبانه، اردوهای معنوی، و پروژه‌های اجتماعی که ارزش‌های دینی را در عمل به نوجوان نشان دهد.
- تقویت احساس مالکیت بر هویت: نوجوان باید آزادی داشته باشد تا هویت دینی خود را کشف کند و از اجبار پرهیز شود.
جمع‌بندی نظریه فرهادیان در این سه موضوع
رضا فرهادیان معتقد است که نهادینه‌سازی ارزش‌های دینی فرآیندی چندبعدی است که باید خانواده، مدرسه و خود نوجوان را به صورت همزمان درگیر کند.
خانواده باید شریک مدرسه در تربیت اخلاقی باشد.
تکالیف آموزشی باید مبتنی بر تجربه عملی و مهارت‌محوری طراحی شوند.
ارزش‌های دینی باید نوجوان را به سمت تفکر، خودشناسی و کشف هویت واقعی هدایت کنند.
این دیدگاه بر اساس اصولی مانند آموزش تدریجی، احترام به استقلال نوجوان، و پیوند آموزه‌های دینی با زندگی روزمره بنا شده است.
